Жан бізді жас күнімізде билеп жүр екен.

Ержеткен соң, күш енген соң, оған билетпедік.

Жанды тәнге бас ұрғыздық, ешнәрсеге

көңілменен қарамадық, көзбен де жақсы

қарамадық, көңіл айтып тұрса, сенбедік.

Көзбен көрген нәрсенің де сыртын

көргенге-ақ тойдық....

Абай Құнанбаев

Қазіргі педагогикалық практика мамандардан кәсіби білімнің жоғары деңгейін ғана емес, сонымен қатар жарақаттану оқиғаларын бастан кешірген балаларды психологиялық-педагогикалық қолдау саласында дамыған құзыреттілікті талап етеді. Әртүрлі әлеуметтік, экономикалық және отбасылық факторлардан туындаған балалардың жарақаттану жағдайларының көбеюі жағдайында баланың жан-жарасына негізделген тәсілді жүзеге асыру өзекті болып, қазіргі психологиялық-педагогикалық теория мен практиканы дамыту сұраныстарына жауап береді.

2025 жылғы 21 ақпанда «Өркен» балалардың әл-ауқатын арттыру ұттық ғылыми-практикалық институты» коммерциялық емес акционерлік қоғамының және БҰҰ Балалар қорының (ЮНИСЕФ) Қазақстан Республикасындағы Өкілдігінің 2025 жылға арналған Ынтымақтастық жұмыс жоспарына қол қойды.

Осы жоспар аясында 18 наурызда еліміздің барлық өңірлерінен келген тренерлер мен супервайзерлерді кейс-менеджмент және баланың жан-жарасына негізделген тәсілді оқыту басталды.

Наурыз мерекесі қарсаңында «Өркен» балалардың әл-ауқатын арттыру ұлттық ғылыми-практикалық институтында (БӘАҰҒПИ) «Балалармен жұмыс істеудегі жан жарақатына бағдарланған тәсілдеме» оқыту тренингі өтуде. Оған 150 – ден астам адам – тренер қатысады, олар кейіннен институттың ғылыми қызметкерлері әзірлеген және білім беру ұйымдарының педагогтері мен мектеп психологтері үшін бейнелі түрде «Ішкі күш» деп аталатын тренинг өткізеді.

ЮНИСЕФ-тің қолдауының арқасында «Өркен» БӘАҰҒПИ шығармашылық тобы жан жарқаты оқиғаларын бастан кешірген балалар мен жасөспірімдерді психологиялық-педагогикалық қолдауға бағытталған «Ішкі күш» тренингтік бағдарламасын әзірледі.

Бұл оқыту мамандарды даярлау деңгейін арттырады, балаларды жеке және топтық қолдаудың тиімді тетіктерін енгізеді, сондай-ақ жарақаттану қаупі факторларының алдын алу және ерте анықтау жүйесін дамытуға ықпал етеді деп күтілуде.

Балалармен жұмыс істейтін педагогтер баланың эмоционалды әл-ауқатын қалпына келтіруге ықпал ететін қауіпсіз білім беру ортасын құру әдістерін білуі керек. Балалардың жан-жарасының механизмдері, оның салдары және қолдау стратегиялары туралы білім балалар мен олардың ата-аналарына жарақаттанудың ықтимал теріс салдарын болдырмай, тиімді жұмыс жасауға мүмкіндік береді.

Тренинг бағдарламасы білім беру ортасында заманауи жұмыс әдістерін меңгерген мамандарды даярлау арқылы жан-жарасын бастан кешірген балаларды қолдаудың тұрақты жүйесін қалыптастыруға бағытталған.

Ішкі күш

Балалар мен ата-аналарға жан-жарасын

 жеңуге қалай көмектесуге болады?

Қазіргі әлемде балалар мен жасөспірімдер психикасында терең із қалдыратын жарақаттану оқиғаларына көптеп тап болады. Физикалық немесе эмоционалдық зорлық-зомбылық, буллинг, жақындарынан айырылу, табиғи апаттар – мұның бәрі үлкен стрестің көзі ретінде ауыр психологиялық проблемаларға әкелуі мүмкін.

Жан-жарасы – бұл жай ғана жағымсыз тәжірибе емес, әр балада әртүрлі көрінуі мүмкін оған деген реакция.

Жан-жарасымен жұмыс істеуге болады және істеу керек! Қазақстанда ЮНИСЕФ-тің қолдауымен әзірленген «Ішкі күш» тренингтік бағдарламасы жан-жарасын бастан кешірген балалар мен ата-аналарға көмек көрсетудің кешенді тәсілін ұсынады.

Бағдарламаның өзектілігі бірнеше факторға байланысты.

* Жарақаттану оқиғалары санының өсуі. Өкінішке орай, қазіргі әлемде балалар осындай оқиғалардың куәгерлері мен қатысушыларына айналуда.

* Хабардарлықтың жеткіліксіздігі. Көптеген ата-ана баланың жан-жарасы белгілерін қалай тануға болатынын және оған қажетті қолдауды қалай көрсету керектігін білмейді.

* Кешенді тәсілдің қажеттілігі. Жан-жарасын сәтті жеңу үшін баламен ғана емес, оның отбасымен де жұмыс істеу керек.

«Ішкі күш» бағдарламасы баланың жан-жарасына негізделген тәсілге негізделіп, жан-жарасын бастан кешірген балалар және жасөспірімдермен жұмыста тиімділігін дәлелдеді. Бұл тәсіл жарақаттың адам өмірінің барлық аспектілеріне әсер ететінін мойындайды, сондықтан кешенді араласуды қажет етеді.

Тренинг әр түрлі деңгейдегі жарақаттану оқиғаларын бастан өткерген жасөспірімдерге, балаларына тиімді қолдау көрсетуді үйренгісі келетін ата-аналарға немесе тәрбиешілерге арналған.

Балаларға арналған тренингтің құндылығы:

·     бала өз күйзелісі туралы ашық сөйлесе алатын қауіпсіз және қолдау ортасын құру;

·     эмоцияны тану және басқару дағдыларын үйрету;

·     бақылау және қауіпсіздік сезімін қалпына келтіру;

·     стреспен күресу дағдыларын дамыту;

·     басқалармен қарым-қатынасты жақсарту.

Ата-аналарға арналған тренингтің мәні:

баланың эмоционалды қажеттіліктерін түсіну дағдыларын дамыту;

тиімді көмек және қолдау көрсету;

қайта жарақаттанудың алдын алу;

отбасында қауіпсіз және қолдау ортасын құру.

Бағдарлама балалармен және олардың ата-аналарымен жұмысты біріктіреді, бұл бүкіл отбасы үшін біртұтас қолдау ортасын құруға мүмкіндік береді. Жұмыста баланың жан-жарасына негізделген тәсілдің ғылыми негізделген әдістері қолданылады, мысалы:

·     топтық динамиканың дамуы;

·     эмоциялармен жұмыс;

·     тәжірибені ұғыну;

·     өз-өзіне көмектесу және өзін-өзі қорғау дағдыларын дамыту;

·     балалар мен ата-аналар арасындағы қарым-қатынасты нығайту.

«Ішкі күш» - бұл жай ғана жаттығу емес, бұл балалар мен ата-аналарға үміт беру, күш-қуат алу және алға жылжу үшін мүмкіндік. Бұл әр бала өз әлеуетін ашып, толыққанды өмір сүре алатын болашағына деген инвестиция.

Оқыту барысында қатысушылар баланың жан-жарасына негізделген тәсілдің негіздерін, балалар жарақатының баланың танымдық, эмоционалдық және әлеуметтік дамуына әсер ету ерекшеліктерін зерделейді, жарақаттану тәжірибесін бастан кешірген балалармен өзара іс-қимылдың тиімді әдістемелерін меңгереді.

Бағдарлама сонымен қатар балалар мен ата-аналармен жүргізілетін профилактикалық жұмыстың принциптеріне негізделген аспектілерін қамтиды. Қатысушылар тәуекел факторларын ерте анықтау әдістерімен, балалар мен ата-аналардың сенімді қарым-қатынасын құру принциптерімен және білім беру мекемелерінде психологиялық қауіпсіздік ортасын құрумен танысады.

Семинар-тренинг баланың жан-жарасына негізделген жұмыс саласында педагогтердің құзыреттілігін қалыптастыруға жүйелі тәсілді ескере отырып әзірленді.

Бағдарлама аясында қатысушылар келесі білім алады.

·     Баланың жан-жарасына негізделген тәсіл туралы теориялық мәліметтер, оның ішінде балалар жарақатының табиғатын, оның баланың танымдық, эмоционалдық және әлеуметтік дамуына әсері.

·     Білім беру ортасында жарақатқа бағытталған тәсілді жүзеге асырудың практикалық дағдылары.

·     Жан-жарасы тәжірибесінен өткен балалармен өзара әрекеттесу әдістемесінің негіздері.

·     Эмоционалды жағдайды тұрақтандыру және сенімді қарым-қатынас құру техникасы.

·     Жан-жарасына ұшыраған баланы жеке сүйемелдеу жүйесі.

·     Баланың қалпына келуіне және оны білім беру ортасына бейімдеуге бағытталған жекелендірілген қолдау стратегиялары.

·     Жарақатқа бағытталған тәсіл қағидаттарына негізделген балалармен және ата-аналармен профилактикалық жұмыс жүйесі.

·     Тәуекел факторларын ерте анықтау және жарақаттанудың алдын алу әдістері.

·     Ата-аналармен сенімді қарым-қатынас орнату принциптері.

·     Білім беру мекемелерінде психологиялық қауіпсіздік ортасын құру.

«Баланың жан-жарасына негізделген тәсіл» тренингі балалармен жұмыс  істейтін педагогтер үшін осы тәсілді күнделікті педагогикалық практикаға  енгізуге көмектесетін практикалық құрал болмақ. Алынған білім мен дағдылар балалардың үйлесімді дамуына, олардың психологиялық әл-ауқатын нығайтуға және тұрақты әлеуметтік байланыстарды қалыптастыруға жағдай жасауға мүмкіндік беретініне сенімдіміз.

Mezgil.kz