Қазақстан соңғы жылдары өзін жаңа сапада таныта бастады – орта держава ретінде. Бұл ұғым тек сыртқы саясаттағы декларация емес, елдің геосаяси бағыт-бағдарын айқындайтын стратегиялық тұжырым. Тәуелсіздік алғаннан бері Қазақстанның басты мақсаты – халықаралық қатынастарда теңгерімді ұстаным қалыптастырып, ешбір ірі державаның ықпалында қалмау еді. Бүгінде бұл бағыт нақты мазмұнға ие болып, «орта держава» мәртебесі арқылы жаңа кезеңге шықты.

(Сурет: globalair.asia)

Орта держава – әлемдік саясатта үлкен ойыншылардың арасында орналасқан, бірақ өз аймағында және кейбір халықаралық бағыттарда ықпал ете алатын елдерге берілетін сипаттама. Бұл категорияға ену үшін мемлекет тек табиғи байлыққа емес, тұрақты институттар мен сенімді дипломатияға, экономикалық дербестікке, ішкі тұрақтылыққа сүйенуі қажет. Қазақстан дәл осы бағытта өз орнын айқындап келеді. Елдің Еуразия жүрегіндегі географиялық орны, энергетикалық және транзиттік әлеуеті, көпвекторлы сыртқы саясаты оны аймақтық деңгейден жоғары көтеріп отыр.

Қазақстанның «орта держава» болуға талпынысы әлемдік процестермен де үндес. Қазіргі халықаралық қатынастар жүйесі бұрынғыдай тек екі немесе үш полюстен тұрмайды. Көпполярлы әлемде орта деңгейдегі мемлекеттер үлкен рөл атқара бастады. Бұл елдер өз аймағында тұрақтылық пен сенімді диалог орнатуға, дипломатиялық бастамалар көтеруге бейім. Қазақстан осы бағытта өзін «сенім алаңы» ретінде таныта алды. Астана мен Алматыда өткен халықаралық келіссөздер, бейбіт диалог алаңдары, экономикалық форумдар – осының айғағы.

Елдің сыртқы саясатының басты тірегі – көпвекторлылық. Қазақстан біржақты бағытқа тәуелді болмай, Ресеймен, Қытаймен, Батыс елдерімен және мұсылман әлемімен теңгерімді қарым-қатынас орнатуға тырысады. Бұл тәсілдің тиімділігі көп жағдайда сындарлы дипломатияға, келісім мәдениетіне және бейтарап позицияны ұстана білуге байланысты. Дәл осы қасиеттер Қазақстанды халықаралық деңгейде сенімді серіктес ретінде танытты.

Сонымен қатар, елдің экономикалық бағыты да орта держава мәртебесін нақтылай түседі. Қазақстан соңғы жылдары энергетикалық ресурстарды экспорттаумен қатар, көлік-транзиттік хабқа айналуға күш салып келеді. «Орта дәліз» – Транскаспий халықаралық көлік бағыты – осының айқын мысалы. Ол тек экономикалық пайда емес, саяси маңызға да ие, себебі елді Еуропа мен Азия арасындағы стратегиялық көпірге айналдырады.

Дегенмен, бұл мәртебені ұстап тұру үшін ел ішіндегі жаңғыру да шешуші рөл атқарады. Орта держава болу – сыртқы беделмен ғана өлшенбейді. Ол ішкі тұрақтылық, тиімді басқару жүйесі, ашық қоғам және азаматтардың мемлекетке деген сенімі арқылы нығаяды. Егер ел ішінде әлеуметтік әділеттілік пен саяси жауапкершілік нығайса, халықаралық бедел де соғұрлым тұрақты болмақ.

Қазақстан бүгінде халықаралық ұйымдарда белсенді. БҰҰ, ЕҚЫҰ, ШЫҰ, ИЫҰ секілді беделді құрылымдармен ынтымақтастық елдің дипломатиялық әлеуетін күшейтті. Сонымен қатар, ядролық қарусыздану саясаты, бейбіт бастамалар, аймақтық қауіпсіздік мәселелерін шешудегі рөлі – Қазақстанның беделін арттырған маңызды факторлар.

Әлемде болып жатқан өзгерістер Қазақстан үшін де сын әрі мүмкіндік. Үлкен державалар арасындағы шиеленіс, экономикалық санкциялар мен жаңа геосаяси теңсіздік кезеңінде бейтарап әрі көпвекторлы саясат ұстану оңай емес. Бірақ дәл осы жағдайда орта держава ретіндегі Қазақстанның артықшылығы көрінеді: ол ешбір жаққа толық қосылмай, келісім мен диалогқа басымдық береді. Бұл – дипломатиялық мәдениет пен саяси даналықтың көрінісі.

Қорытындылай келгенде, Қазақстанның орта держава ретінде қалыптасуы – елдің ұзақ жылдық сыртқы саяси бағытының заңды нәтижесі. Бұл мәртебе еліміздің халықаралық беделін арттырып қана қоймай, ішкі реформаларға да серпін беруі тиіс. Себебі әлемдік саясатта бедел – тек сыртқы мінберден айтылған сөзбен емес, ел ішіндегі тұрақтылықпен, қоғамның бірлігімен және билік пен халық арасындағы сеніммен өлшенеді. Егер Қазақстан осы теңгерімді сақтап қалса, ол тек аймақтық емес, жаһандық деңгейде де өз орнын нақтылай алатын елге айналары сөзсіз.

Mezgil.kz