Қазіргі қоғамның ең өзекті әрі ауыр мәселелерінің бірі – балалар мен жасөспірімдер арасындағы суицидтік мінез-құлықтың көбеюі. Бұл тек отбасылардың ғана емес, тұтас қоғамның қасіреті.

(Сурет: egemen.kz)

Өмірдің ең әдемі кезеңінде, болашағы алда тұрған баланың өз өміріне қол жұмсауы – үлкен дабыл. Мұндай жағдайдың алдын алу тек дәрігерлер мен психологтардың міндеті емес, ол – бүкіл елдің, ата-аналардың, ұстаздардың және мемлекеттік құрылымдардың ортақ жауапкершілігі.

ҚР Денсаулық сақтау министрлігінің 2024 жылғы мәліметіне сәйкес, соңғы үш жылда елімізде жасөспірімдер арасындағы өз-өзіне қол жұмсау әрекеттерінің көрсеткіші 8%-ға төмендеген. Бұл – қоғамның назар аударып, алдын алу шараларының жүйелі түрде жүргізіліп келе жатқанының нәтижесі. Дегенмен, бұл мәселе толық шешілді деп айтуға болмайды. Әлі де болса балалар арасында күйзеліске, жалғыздыққа, түсініспеушілікке байланысты суицидтік ойлар кездесіп жатады.

Психологтар мұндай мінез-құлықтың пайда болуына бірнеше фактор әсер ететінін айтады: отбасындағы жанжалдар, ата-анамен эмоционалды байланыс жетіспеушілігі, мектептегі буллинг, құрдастар тарапынан қысым, әлеуметтік желілердегі теріс ақпараттар және өзін қоғамнан оқшау сезіну. Әсіресе қазіргі заманда цифрлық кеңістіктегі уытты контент пен жалған идеалдар баланың психикасына қатты әсер етеді. Осы себепті психологиялық қолдауды күшейту – бүгінгі күннің талабы.

Психолог, психикалық денсаулық маманы Тәуекел Ақнұр Ғанижанқызы бұл мәселеге ерекше назар аударады:

«Суицидтің артында әрдайым үнсіздік пен түсінілмеген жанайқай жатады. Көп жағдайда балалар ашық көмек сұрамайды, бірақ олардың мінез-құлқындағы, көңіл күйіндегі ұсақ өзгерістерге мән берсе, алдын алуға болады. Ең бастысы – тыңдай білу, түсіне білу және жанында болу. Психологиялық қолдау – тек кабинеттегі терапия емес, ол күнделікті қарым-қатынас мәдениетіне айналуы керек», – дейді маман.

Бүгінде мемлекет тарапынан да бұл бағытта нақты шаралар қабылдануда. ҚР Білім және ғылым министрлігі мен Денсаулық сақтау министрлігі бірлесіп, мектептер мен жоғары оқу орындарында психологиялық қызмет жүйесін нығайтты. 2024 жылы республика бойынша 7 мыңнан астам білім беру ұйымында кәсіби психологтар жұмыс істейді, олардың 70%-дан астамы арнайы суицидтік мінез-құлықтың алдын алу бойынша курстардан өткен. Әр мектепте «сенім жәшіктері», онлайн-психологиялық кеңес беру чаттары, «Жай сөйлесейік» атты жасөспірімдерге арналған жобалар іске қосылды.

Сонымен қатар, еліміздің көптеген университеттерінде студенттерге арналған психологиялық қолдау орталықтары құрылып, тегін кеңес беру жүйесі енгізілді. Бұл орталықтарда мамандар тек мәселесі бар жастарды қабылдап қана қоймай, профилактикалық жұмыстар жүргізеді, стресспен күресу, өзін-өзі бағалау, эмоцияларды басқару тақырыбында тренингтер өткізеді. Алматы, Астана, Қарағанды және Шымкент қалаларындағы жоғары оқу орындарында 2024 жылы 60 мыңнан астам студент психологиялық семинарлар мен тренингтерге қатысқан. Бұл – жастардың өз эмоциясын түсінуге және өмірлік қиындықтарға дайын болуға көмектесетін маңызды қадам.

Мектеп деңгейінде де оң өзгерістер бар. Соңғы жылдары оқушылармен жұмыс істейтін педагог-психологтардың рөлі артып келеді. Мысалы, көптеген мектептерде «Психологиялық сағат» немесе «Жан тыныштығы» атты апталық кездесулер өтеді. Мұнда балалар ашық әңгімелесіп, өз ойларын, қорқыныштарын айтуға мүмкіндік алады. Бұл қарапайым көрінгенмен, өте тиімді тәсіл. Себебі бала тыңдалған сайын, өз өмірінің құндылығын сезінеді.

Тәуекел Ақнұр Ғанижанқызының айтуынша, ата-аналардың да психологиялық сауаттылығын арттыру аса маңызды:

«Бізде әлі де болса бала «бақытты болуы керек» деген сыртқы қалып бар, ал оның ішкі жан дүниесіне үңілу екінші орында. Кейде ата-аналар баланың жақсы оқуы мен тәртібіне ғана мән беріп, оның эмоционалды шаршауын байқамай қалады. Ал ең бастысы – баламен шынайы байланыс орнату, оған «сен маңыздысың» деп сезіндіру. Бұл кез келген психологиялық дағдарыстың алдын алатын басты фактор», – дейді маман.

Соңғы жылдары елімізде психологиялық мәдениет қалыптаса бастады. Бұрын психологқа жүгіну әлсіздік деп саналса, қазір ол өмір сапасын жақсартудың қалыпты бөлігіне айналды. Әлеуметтік желілерде де бұл тақырып жиі көтеріледі. Белсенді психологтар, блогерлер, педагогтар халыққа қолжетімді форматта пайдалы кеңестер ұсынып, ата-аналар мен жастарға арналған вебинарлар ұйымдастыруда.

ҚР Денсаулық сақтау министрлігінің мәліметінше, 2025 жылға дейін «Жастардың психикалық денсаулығын нығайту» ұлттық бағдарламасы іске қосылмақ. Бағдарлама аясында елдің барлық өңірінде психологиялық орталықтар желісі кеңейтіліп, мектеп психологтарының жалақысын арттыру және жаңа диагностикалық құралдар енгізу жоспарланып отыр. Бұл бастамалар – балалар мен жастардың психикалық саулығын қорғауға бағытталған стратегиялық маңызды қадам.

Бала мен жасөспірімнің өмірінде психологиялық тұрақтылық – ең үлкен қорған. Оларға махаббат, сенім және қолдау қажет. Әрбір ата-ана, әр мұғалім баланың мінезіндегі кішкентай өзгерісті байқап, уақтылы қолдау көрсете алса – онда көптеген қиын жағдайлардың алдын алуға болады.

Өмір – ең қымбат сый. Әр баланың өмірі – тұтас ұлттың болашағы. Суицидтік мінез-құлықтың алдын алу – бұл тек психологиялық емес, адами миссия. Біз балалардың өмірге деген сенімін арттырып, оларға қиындықтың да өткінші екенін ұғындыра алсақ, қоғам әлдеқайда мейірімді әрі қауіпсіз болмақ.

Психологтардың айтуынша, «тыңдалған бала – аман қалған бала». Сондықтан ең бастысы – тыңдау, түсіну және жанында болу. Балаға махаббат пен қамқорлық жеткілікті болса, оның жүрегінде үміт те, өмірге деген құштарлық та сөнбейді. Ал үміт бар жерде – өмір бар.

Mezgil.kz