Волонтерлік қызмет - бұл еліміздің түрлі бағыттарда дамуына ықпал ететін, сондай-ақ біздің үкімет құруға тырысып жатқан тұрақты және ынтымақты қоғамды құруға көмектесетін маңызды бағыт. Сонымен біз үкіметіміз құруға тырысып жатқан тұрақты және ынтымақты қоғамды құруға көмектесетін маңызды бағыттың өткені мен бүгінін осы мақаламызға тамызық етпекпіз.

(Сурет Google іздеу жүйесінен алынды)

КСРО кезіндегі кәмөнестік қызыл идеология салқыны тиген Сәбит Мұқановтың «Өмір мектебі» атты екі томдық мемуалық туындысында малын сабап жатқан адамға қарата айтатын: «патша кезінде жануарлардың құқын қорғайтын қоғам болды. Жануарға тиіссең істі болатын едің»,-деп ескі тәртіпті келекелейтін жолдар бар. Жаңа қоғам құрамыз деген бәлшебектер адамзат қоғамы өмірге әкелген игі құндылықтардың бәрінен бас тартты. Соның бірі – «Еріктілер қоғамы» болды. Оны пионерлер үшін – тимуршылар қозғалысы, комсомолдар үшін - КСРО Осоавиахим Қорғанысқа, авиациялық және химиялық құрылысқа жәрдемдесу қоғамы - 1927-1948 жылдары болған кеңестік қоғамдық-саяси қорғаныс ұйымы кейін ДОСААФ КСРО (Добровольное общество содействия армии, авиации и флоту СССР) - бүкілодақтық жаппай қорғаныс-патриоттық ұйымдары алмастырды.

Сол себепті, әлемдегі сияқты біздің елімізде де волонтерліктің қарапайым жандарға ешқандай қатысы жоқ, ал өзінің сипаты бойынша филантроптар мен альтруистерге арналған бірлестікке ұқсайды деген пікір әлі де кең таралған. Алайда соңғы жылдары феномен тек Батыста ғана емес, ТМД-да да барған сайын кеңінен өрістей түсуде. Бұл арада біздің айтпағымыз жастар мен түрлі әлеуметтік топтардан шыққандар арасында ерікті болудың сән болуында емес, адамзат біртіндеп әлеуметтік жауапкершілік жүктемесін сезініп, аталған құбылысқа қатысты бұрынғы санада қалыптасқан мәнінің өзгеруінен туындап отырған жайы бар демекпіз. Енді қоғамға көмектесу үшін Барсакелместегі құландарды құтқаруға бүкіл өміріңді арнау міндетті емес - волонтерлік демалыс формасына, қызықты адамдардың арасында уақытыңды мәнді де, сәнді өткізе білудің ең оңтайлы да, тиімді  тәсіліне айналып, жастарымыздың өмір салтына айнала бастады.

Бәрі қалай басталды?

Еріктілер қозғалысының дамуын бағамдау айыип һәм жазып шығудың өзі айтарлықтай қиын – бұрын-соңды тарихта зардап шегушілерге көмек көрсетуге бағытталған барлық әрекеттерді ешкім нақты ресми тіркеген емес. Еріктілер биылғы жылы елімізде орын алған су тасқынынан зардап шеккендерге 1700 тонна гуманитарлық көмек жинады. Жалпы алғанда, 29 мыңнан астам ерікті эвакуацияға қатысып, гуманитарлық көмекті жинап, сұрыптап, халыққа ақпараттық қолдау көрсетті. Сонымен қатар, қоғам мұқтаждықтарына жан аяусыз қызмет ету идеясы адамзаттың саналы тарихында өзінің ізгілікті ісімен тайға басқан таңбадай көзге ұрып тұрады.

Волонтер сөзі француз volontaire сөзінен шыққан, ол өз кезегінде латын voluntarius - «волонтер», «ниет білдіруші» сөзінен бастау алады. XVII-XVIII ғасырлардағы еріктілер деп әскери қызметке өз еркімен баратын адамдарды атаған. Ол кезде онда жалпыға бірдей әскери міндеттілік болмаған, ал соғыс жарияланған кезде еріктілер қызмет етуге бел шеше аттанды.

Еріктіліктің қуатты қозғаушы күші әрдайым дін болып табылады. Олай дейтініміз еріктілер қозғалысының ілкі нышандары ғибадатханаларда пайда болды. Осы орайда еріктіліктің қуатты қозғалысы бірінші дүниежүзілік соғыстан кейін ғана ұйымдастырылды. Бұл кезде Францияда, Страсбургтің жанында, батыста соғыс қимылдары кезінде қираған фермаларды қалпына келтіру мақсатында алғашқы еріктілер жобасы іске асырыла бастады. Бұл жоба әлемдегі тұңғыш Service Civil International (Халықаралық Азаматтық Көмек) еріктілер қозғалысын өмірге әкелді. Бұл христиан әлеміне тән дәстүрге айналса, бұл ізгілікті үрдістен мұсылман әлемі де ешқашан тыс қалған жоқ.

Мұсылмандық қайырымдылық - көмек көрсету және дамыту жөніндегі халықаралық үкіметтік емес ұйым, оның мақсаты мұқтаж және кембағал топтардың тартқан азабын жеңілдету, сондай-ақ табиғи апаттар мен төтенше жағдайларға үн қосу болып табылады.

Мұсылмандық қайырымдылық Біріккен Корольдікте 1078488 нөмірімен тіркелген қайырымдылық ұйымы болып саналады. Қайырымдылық ұйымын 1999 жылы  әлемдегі ең ықпалды 500 мұсылманның бірі ретінде танылған шейх Мұхаммед Имдад Хусейн Пирзада нәсіліне, дініне немесе жынысына қарамастан бүкіл әлемде кедейлікпен күресу мақсатында құрды.

Сондай-ақ осындай түрдегі көне ұйымдардың бірі Халықаралық Қызыл Крест болып табылады. Қызыл Крест пен SCI-ден кейін British Volunteer Programme (Британдық еріктілер бағдарламасы), US Peace Corps (Бейбітшілік корпусы), Deutsche Entwiklungsdienst сияқты халықаралық еріктілер бірлестіктері пайда болды.

Біз боданында болған Ресейде волонтерлікті дамыту жалпыеуропалық жолмен жүрді. Орыс православ шіркеуінің Ресей қоғамына ықпалы әрқашан айтарлықтай сезілді. Татар көпестері Осман империясы құрамындағы араб елдеріне көмектесу үшін қорлар құрғаны тарихтан белгілі. Осылайша альтруистік сана мұсылман және христиан дінінің ажырамас бөлігі болып табылатыны белгілі. Қазіргі ТМД мемлекеттерінде ежелден осы күнге дейін дініне берік еріктілер ғибадатханада және мешітте Құдайдың құрметіне жұмыс істеу дәстүрі бар.

Революцияға дейінгі Ресейде ұйымдастырылған волонтерлік бастамалардың жарқын мысалы - жас ресейлік зиялы қауымның ағарту және шаруа қожалықтарын революциялық үгіттеу мақсатындағы танымал «халыққа баруы» болып табылады.

Біздің ТМД-лық тарихымыздың кеңестік кезеңі экологиялық еріктіліктің көтерілуімен ерекшеленеді. КСРО-да бірінші жастар табиғатты қорғау ұйымы - В.Н. Тихомиров атындағы табиғатты қорғау жасағы 1960 жылы 13 желтоқсанда құрылды. Жастар қозғалысы өз қызметін аңшылық және балық аулау браконьерлігімен күрес бойынша жедел рейдтерден бастады.

Ерікті бастамалар - Қазақстан үшін өте өзекті тақырып десек артық айтпаймыз. Қазіргі уақытта елімізде волонтерлік қызмет дамудың жаңа кезеңіне аяқ басты. Қазақстандықтарға, әсіресе жас ұрпаққа қоғам игілігі үшін ерікті еңбек әркімге қажет және бүкіл елдің табысты өмірінің бір үзігі болып табылатыны туралы түсінік қалыптаса бастады.

Бүгінгі күні волонтерлік қызмет танымалдылықтың ұшар шыңына көтерліп, белсенді азаматтар бастамашыл топтарға бірігіп немесе жұмыс істеп жатқан үкіметтік емес ұйымдардың қызметіне атсалысып, қандай да бір көмекке мұқтаж балалар үйлеріне, мамандандырылған медициналық мекемелерге және панасыз бүлдіршіндерге ерікті және өтеусіз көмек көрсетіп келеді.

Волонтерлік күш-жігер әлі күнге дейін үзік-созық сипатта және жүйелі тәсіл, сондай-ақ мемлекеттік реттеу мен ынталандыру тетіктері болмағанына қарамастан, Қазақстан азаматтары елдің қайырымдылық және әлеуметтік өміріне белсене атсалысып, үн қосуда. Бұған спорттық жарыстарды, қайырымдылық марафондарын, ауыр науқасқа шалдыққан балаларды қолдау бағдарламаларын, балалар үйлері мен онкологиялық бөлімшелерде іске асырылатын жобаларды ұйымдастыруға және өткізуге қатысатын еріктілердің қатары арта түскендігі дәлел. Бәлкім, бұл асардан бастау алған қазақи менталитеттің ерекшеліктеріне байланысты шығар деген ойға қаласың. «Komanda SOS» Еріктілер Үйлестіру Орталығының талдамалық деректеріне ден қояр болсақ, еріктілердің негізгі уәжі әрдайым көмек қолды созуға дайын болуғап деген әдеттегі ізгі ниет болып табылатындығын көрсетіп, әр 10 адамның 9-ы сын сағатта ерікті бола алады.

Бірнеше жыл бұрын қабылданған «Мемлекеттік жастар саясаты туралы» заң жастардың волонтерлік ұйымдарын құруды және мемлекеттің белсенді қолдауын көздейді. Қазақстанда еріктілер қозғалысын дамыту бойынша 5 орталық жұмыс істейді.

Билік партиясы «Аманат» жастар қанатының «Жас Отан» өкілдері еріктілер мәртебесін арттыру үшін жақын арада еріктілер туралы заң әзірлеу қажеттігі туралы кезінде мәлімдеген болатын, олардың басым бөлігі - жас қазақстандықтар. Білім және ғылым министрлігінің мәліметінше, Қазақстан халқының үштен бір бөлігін жастар құрайды, олардың 5,4% -ы жастар ұйымдарының қызметінде тұрақты жұмыс істейді.

Қазақстанда еріктілік тарихы әзірге өте қысқа, елде еріктілікті дамытатын бірнеше ірі жобалар мен ұйымдар бар. Мәселен, 2005 жылы Қазақстанда «Жасыл ел» бағдарламасы кеңінен өрістетілді. 2010 жылдың деректері бойынша «Жасыл ел» жасақтарында республика бойынша 114 мыңнан астам адам болды. Бағдарламаға қатысушылар республика бойынша 28 млн. астам ағаш отырғызды, парктерде, темір жол және автомобиль жолдарының бойында жанарғыларды тазарту, көшеттер отырғызу бойынша жұмыстар жүргізді.

Сондай-ақ Қазақстанда үш жылдан астам уақыт бойы Ұлттық еріктілер желісі жұмыс істейді. ҰЕЖ миссиясы еріктілік мәдениетін қалыптастыру және ҚР-да еріктілік қызметін дамыту болып табылады. ҰВЖ мақсаты ерікті бастамаларды толыққанды және үдемелі дамыту және азаматтық қоғамды дамыту болып табылады. Осы мақсаттарға қол жеткізу үшін азаматтық қоғамның, үкіметтік емес коммерциялық емес ұйымдардың, мемлекеттік органдардың өкілдері және Ұлттық волонтерлік желінің идеяларын ілгерілетуге мүдделі өзге де тұлғалар үшін волонтерлікке байланысты білім беру қызметтерін ұсыну сияқты міндеттерді шешу көзделеді. Сондай-ақ волонтерлік қозғалысты дамыту жөніндегі қызметке жаңа әдістер мен технологияларды енгізу және ерікті негізде ұлттық волонтерлік қызмет идеяларын ілгерілетуге мүдделі азаматтарға, үкіметтік емес коммерциялық емес ұйымдарға, мемлекеттік органдарға және өзге де тұлғаларға жәрдемдесу мен көмек көрсету.

Ұлттық еріктілер желісі БҰҰ Еріктілер бағдарламасының, Қазақстанның Азаматтық Альянсының және ҚР еріктілер ұйымдарының еріктілер бастамаларын толыққанды әрі үдемелі дамыту және азаматтық қоғамды дамыту үшін қажетті бірыңғай бүкілқазақстандық еріктілер желісін құру жөніндегі бірлескен жобасы болып табылады.

Бұдан бұрын, атап айтсақ, 2008 жылы БҰҰ Еріктілер бағдарламасы мен құрылтайшысы Марғұлан Сейсембаев болып табылатын Seimar Social Fund қайырымдылық қорының бірлескен бастамасымен «SOS командасы» еріктілерді үйлестіру орталығының жұмысы басталды. Орталықтың қызметі еріктілердің күш-жігері арқылы әлеуметтік маңызы бар істерді іске асыруға бағытталған. Бүгінгі таңда орталық қандай да бір әлеуметтік мәселелерді тікелей шешуге бағытталған қолданбалы бағдарламалар мен еріктілермен жұмыс істейтін кәсіби кадрларды даярлауға бағытталған ресурстық бағдарламаларды іске асырылуда.

Жүргізілген бағалауға сәйкес «Komanda SOS» Еріктілер Үйлестіру Орталығы еріктілерінің, сондай-ақ 2009 жылдан бері іске асырылған бағдарламалардың экономикалық үлесі 220 млн. астам теңгені құрады, оның ішінде 2013 жылы 21 млн. теңгеге жетті.

Жастар еріктілер ұйымдарының арасында Еріктілер - құтқарушылар корпусы жұмыс істейді. Осы ұйымның мақсаты техногендік және табиғи сипаттағы зиянды және қауіпті факторлардың әсері жағдайында халықтың тыныс-тіршілігінің қауіпсіздігін арттыруда қоғамның күш-жігері мен мүмкіндіктерін шоғырландыру болып табылады.

Қазақстан еріктілерінің бастамашыл тобы Алматыдағы бірнеше балалар үйіне жетекшілік етеді, үйсіз жануарларға көмек көрсету, мұқтаж жандарға киім-кешек жинау, балалар үйінің түлектері мен емделуге мұқтаж адамдарға көмектеседі. Мысалы, жаңа жылдық акцияның қорытындысы бойынша еріктілер 693 700 теңге мен 320 АҚШ долларын жинап, барлық ақша балалар үйлерінде тұратын балаларға жұмсалды.

Қазақстандық «KARE-Забота» жануарларды қорғау қоғамдық қоры жануарларға деген жауапкершілікті қалыптастыруға және қоғамда адамгершілік пен барлық тіршілікке деген сүйіспеншілікті тәрбиелеуге ықпал етеді. Алғашқы жылдары 300-ден астам еріктіні біріктірді.

Өткен жылы Жеңіс күніне орай «9М» еріктілер тобы жұмыс істеді, олар жалғызбасты және мұқтаж ардагерлер мен тыл еңбеккерлеріне көмектесті. Еріктілер ҰОС ардагерлеріне одан әрі қолдау көрсетеді.

Еріктілер әлеуметтік маңызды жобаларды жүзеге асыруға өз үлестерін қосуға тырысады. Оның нәтижесінде оған қатысушылар командада жұмыс істеу тәжірибесін, түрлі іс-шараларға қатысу мүмкіндігін, қызықты адамдармен араласу мүмкіндігіне ие бола алады.

Волонтерлердің қызметі әртүрлі санаттарға бөлінеді. Мысалы, аумақты ерікті жинау, қоғамдық пайдалы іс-шараларды, қайырымдылық концерттерді ұйымдастыру, мүгедектерге, жетім балаларға, қарттарға әлеуметтік көмек көрсету, қоршаған орта мен жануарларды қорғау сияқты қоғамдық жұмыстарды бөліп атауымызға болады. Сондай-ақ, еріктілер қызметіне шетел мәдениетін таратушылармен қарым-қатынас жасау арқылы шет тілдерін үйрену жататындығын да естеріңізге сала кеткіміз келеді.

Әлемнің көптеген мемлекеттерінде әрі ел ішінде де, әрі шетелде де волонтерлік бағдарламаларға қатысу - мемлекеттік немесе қоғамдық секторда мансап құруға ұмтылатын адамдар үшін іс жүзінде қажеттілік болып табалатыны дау туғызбайды. Қазақстанда еріктілік - әзірше санаулы адамдардың таңдауы болып табылғанымен, бірақ еріктілікке қатысты өзгерістер қазірдің өзінде қылаң беру үстінде және таяу болашақта оның көкжиегі бүгінгіден де артта түсетіндігі өте айқын бола түседі.

Mezgil.kz