Патриотизм - қазақстандықтардың ең маңызды құндылықтарының бірі. Тәуелсіздік алғаннан кейін Қазақстан қазақ қоғамы өмірінің барлық салаларынан бастап түбегейлі өзгерістерге ұшыраған күрделі кезеңді басынан өткерді.

(Сурет: kisi.kz)

Қазақстанның көп ғасырлық тарихында патриотизм проблемасы ерекше назар аудару мәні болып табылады. Қазақстан халқының бойында патриотизмді тәрбиелеу процесі мыңжылдықты санамайды. Бізде, Қазақстан азаматтарында, ұлтшылдық, патриотизм, руханият, ынтымақтастық және дәстүрлерді құрметтеу негізі болып табылатын мәдениет қалыптасты. Өскелең ұрпақтың Отанға деген сүйіспеншілік сезімін тәрбиелеу мәселелері маңызды мәнге ие. Патриоттық тәрбиенiң бүкiл жүйесiн ұйымдастыруды, оның жұмыс iстеуiн және оны бақылауды қамтамасыз ететiн негiзгi институт мемлекет болып табылады.

Жастарды патриоттық тәрбиелеу - өтпелi кезең кезеңiнде және ұзақ мерзiмдi перспективада Қазақстан Республикасының мемлекеттiк жастар саясаты бағыттарының бiрi. Өскелең ұрпақты патриоттық тәрбиелеу - елдің болашақтағы тұрақты дамуының кепілі.

Белгілі болғандай, көптеген танымал ғалымдар, көрнекті педагогтар, дарынды жазушылар, философтар мен публицисттер өз еңбектерінде патриоттық тәрбиеге ерекше көңіл бөлген. Патриоттық тәрбие мәселелері отандық ғалымдардың зерттеуі болып табылады. Патриотизм тақырыбы Абай Құнанбаев, Мұхтар Әуезов, Ыбырай Алтынсарин, Шоқан Уәлиханов және басқа да көптеген қазақстандық қайраткерлердің еңбектерінде молынан ұшырасады. Хакім Абайдың ойынша, нағыз патриотизм - бұл өз халқына деген сенім, өз халқына деген сүйіспеншілік, оның іс-әрекетіне шынайы жанашырлық пен мейірімділікпен сүйіспеншілік және өз халқына нақты практикалық көмек сияқты факторлардың үштұғырлығы. Мұхтар Әуезов былай: «Кеңестік патриотизм - бұл өз Отанының барлық халқы үшін, барлық болашақ ұрпақ үшін, әкелер үшін, аналар үшін терең ойластырылған еңбек»,- дейді.

Тәуелсіздік дәуірінің ойшылы М. Қозыбаев азаматтық патриотизмді қалыптастырудағы тарих ғылымының рөлі туралы өз пікірін жалпыұлттық идеяның қалыптасуына байланысты негіздеді. Атап айтсақ: «Қоғамның қалыпты жұмыс істеуін қамтамасыз етуі тиіс жалпыұлттық идея ретінде азаматтық бейбітшілік пен ұлтаралық келісімді нығайту идеясы, ұлттық және жалпыұлттық, жалпықазақстандық патриотизм идеясы ұсынылды. Жалпыұлттық патриотизм идеясын жан-жақты баса айта отырып, біздің ойымызша, халық менталитетінің құрамдас бөлігіне айналған қазақ ұлттық патриотизмінің бастауын тереңірек зерттеген жөн. Біз бұл аспектіні ерекше атап өтеміз, себебі қазақ халқы жалпықазақстандық патриотизмді, азаматтық бейбітшілік пен ұлтаралық келісімді нығайтудың жалпыұлттық идеясын қалыптастыруда ерекше жауапты»,-деп өз ойын ортаға салады.

Өткенге ой жүгіртер болсақ, Қазақстан халқының бай тарихы әрдайым өзінің отаншылдығымен және Отанға деген сүйіспеншілігімен ерекшеленетінін атап өткен жөн. Мысалы, қазіргі Қазақстан аумағындағы алғашқы ұлттық мемлекет - Қазақ хандығының негізін қалаушы әкелер Керей мен Жәнібек белгілі патриоттар болып табылады. Екеуі де халыққа тәуелсіздік беруге ұмтылып, Қазақ хандығының қуатты және дербес мемлекет болып қалуы үшін қолдан келгеннің бәрін жасады. Жәнібек пен Керей қазақ халқының патриотизмін нығайтуға зор үлес қосты. Жәнібек ұлы даңқты Қасым хан патриотизмнің хас үлгісі болып табылады. Дана хан халықты Отан үшін күресуге, өз халқының мәдениетін бағалауға және сүюге, отбасының салт-дәстүрін құрметтеуге шақырды.

Қасым хан патриот ретінде хандықтың шекарасын кеңейте алды, халық санын миллионға дейін арттырды, қазақ қоғамының өзіндік конституциясын - «Қасымханның қасқа жолы» («Қасым ханның жарқын жолы») шығарды, бұл қоғам ішіндегі қатынастарды, қоғамның басқа мемлекеттермен байланысын реттеуге көмектесті. Абылай хан отансүйгіштік көрсетті. Ол жоңғар шабуылына қарсы күресте, үш қазақ жүзінің бірігуінде өзін көрсетті. 1771 жылы Абылай барлық үш жүздің ханы болып жарияланды. Қазақ жүзін біріктіріп, хан мықты және мықты мемлекеттілік құрды, сауатты сыртқы және ішкі саясат жүргізді, сондай-ақ шығыста және Жетісу өңірінде жоңғарлар басып алған жерлерді қазақтарға қайтарып берді.

Сондай-ақ танымал ғалым, саяхатшы Шоқан Уәлихановтың пікіріне назар аудару қажет. Ш.Уәлиханов - еуропалық білім алған, батысқа ашық адам. Г. Н. Потанин Шоқан Уәлиханов туралы очеркте былай деп жазған: "Ол ресейлерден гөрі тым еуропалық, еуропалық болатын, сондықтан оған салынған еуропалық рухани мәдениет мөрін ешқашан алып тастай алмайтын. Бірақ бұл Еуропаға деген сүйіспеншілік оны оның халқынан ажыратқан жоқ. Керісінше, ол тәрбиеленген еуропалық рух оны өзіне қырғыз (қазақ) халқының қызметшісі ретінде қарауға міндеттеді". Одан әрі Г. Н. Потанин: «Уәлиханов қырғыз халқына қызмет етуді, оның орыс билігі алдындағы мүдделерін қорғауды және оның қайта өркендеуіне жәрдемдесуді өз өмірінің міндеті деп санаған»,-деп жазады.

Отанға және өз халқына деген сүйіспеншілікті гуманист-философ, қазақ әдебиетінің негізін қалаушы Абай Құнанбаевтың еңбектерінен көруге болады. Абайдың өлеңдерінде өз халқының болашағы үшін алаңдаушылық естіледі. Уақыт - тау жоталарының бойындағы тұман жіптері. Сен бұлыңғыр кеңістікке үмітпен қарайсың, Жүзі жоқ күндердің тасқынын бақылайсың, Мәңгілік ауысу арқылы олардың көзін шаршатасың. Абайдың шығармаларында ақынның өз халқын білімді, дамыған және тәуелсіз ұлт ретінде көру арманы айқын көрінеді.

Қазақ қоғам қайраткері, оқытушы, журналист, этнограф, қазақтардың саяси көшбасшысы Әлихан Бөкейханов отансүйгіштік көрсетті. А. Бөкейханов қазақтардың саяси және мәдени бағдарын жоғалтқандығын ескере отырып, тәуелсіз қазақ мемлекетін құрғысы келді. Идея «Алаш» автономиясы түрінде жасалды, бірақ автономия ұзақ өмір сүрген жоқ. А. Бөкейханов мемлекетсіз халық жетім деп санайды. Бүгінгі күні өзекті проблема жастарды патриоттық тәрбиелеу проблемасы болып табылады. Жеке тұлғаны қалыптастырудың құралы ретiнде тәрбие мен педагогика процестерiне ерекше назар аудару керек. Педагогика адам тәрбиесіне күшті әсер етеді, сондықтан педагогика патриотизмді тәрбиелеуді тәжірибеде белсенді қолдануға тиіс.

Патриоттық тәрбиенің мазмұны біздің қоғамның даму ерекшеліктеріне, серпініне және деңгейіне, оның экономикалық, рухани, әлеуметтік-мәдени, саяси және өмірдің басқа да салаларының жай-күйіне, өскелең ұрпақты қалыптастыру проблемаларына, осы процесті дамытудың басты үрдістеріне негізделеді. Мазмұнның әлеуметтік-педагогикалық компоненті басым болып табылады және оның өзегін құрайды. Өзiне тән құндылықтары, көзқарастары, бағдарлары, мүдделерi, iс-әрекетi мен мiнез-құлқы бар азамат пен патриоттың жеке басын қалыптастырғаннан кейiн ғана Отанды қорғау функциясын iске асыруға, мемлекеттiк қызметтiң әскери және онымен байланысты басқа да түрлерiне дайындық жөнiндегi неғұрлым нақты мiндеттердi табысты шешуге үмiт артуға болады.

Бүгінгі таңда патриотизм тақырыбы өте өзекті. Мемлекеттің жоғары тұлғаларының сөздері, қоғам қайраткерлерінің баяндамалары, тарихшылардың мақалалары патриоттық тәрбие мәселесін көтереді. Егер патриотизм - Отанға деген сүйіспеншілік деп жалпыға бірдей қабылданғандықтан, «Отан» ұғымына не салатынымызды анықтау қажет. Отан - адамның тағдырына рухани қатысы бар жер. Отан - бұл туған жер мен әкенің үйі. Бірақ бұл елді мекен немесе тұрғылықты жер емес. Ең алдымен, Отан - адамдар. Осыдан келіп, Отанымыздың игілігі жолындағы батырлықтың адамдардың, бірінші кезекте жақындарымыздың игілігіне бағытталғаны түсінікті болады. Адам үшін Отан әрқашан қасиетті және құрметтелген, оны қасиетті жер ретінде қорғаған. Менің ойымша, Отанымыздың нақ осы ұғымында патриотизм бастау алады.

Патриотизм - Отанға деген сүйіспеншілік қана емес. Бұл - елмен кез келген сынақты жеңуге (оны жаулардан қорғауға, оны қираудан көтеруге, әлемдік аренада мемлекеттің ар-намысы мен құқықтарын қорғауға), өз тарихы мен дәстүрлерін құрметтеуге, өз әрекеттерімен ел мүддесіне қызмет етуге (пайда әкелуге, жауапкершілікті өзіне алуға, Отанымыздың (ауланың, қаланың, елдің) игілігі үшін жұмыс істеуге, жақындарымызға, көршілерімізге және т.б.) дайын болу. Патриотизм ел үшін мақтаныш сезімін ғана емес, қиын сәтте онымен бірге болуға дайындықты да білдіреді.

Қазіргі қоғамда жастарды патриоттық тәрбиелеу аса маңызды мәнге ие болып отыр. Көптеген ғалымдар атап өткендей, демократиялық реформалар процесінде қазақстандық қоғамды деидеологизациялау және жас ұрпақтың рухани және адамгершілік дамуына кері әсерін тигізген батыстық либералдық құндылықтарды отырғызу орын алды. Жас ұрпақты Отанға деген сүйіспеншілік пен Отанға деген адалдық рухында, мемлекеттің заңға бағынатын азаматтарын патриоттық тәрбиелеу мәселелері адамзат дамуының бүкіл тарихында әрқашан ғалымдардың назарында болған. Ұлы философтар, педагогтар бұл мәселеге ежелден көп көңіл бөлген. Гүлденген халықтардың көзге көрінбейтін, бірақ қуатты қаруы патриотизм болды және болып табылады.

Қазақстанның ұлттық идеологиясының негiзгi басымдығы мемлекеттiк билiктiң негiзгi стратегиялық конституциялық мiндеттi - «өзiн ең қымбат қазынасы адам, оның өмiрi құқықтары мен бостандықтары болып табылатын демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтiк мемлекет ретiнде орнықтыру» саясатын iске асыруға ықпал етуi болып табылады. Жастарды патриоттық тәрбиелеу міндеті өскелең ұрпаққа Қазақстанда жұмыс істейтін діни бірлестіктердің мағынасын, мазмұнын және мақсаттарын көрсету болып табылады. Қазақстандық патриотизмді тәрбиелеудің жаңа жүйесін құру қажет.

Ұлттық идеологияны насихаттау, ұлттық мәдениеттерді, тілдерді, салт-дәстүрлер мен дәстүрлерді дамытуды ынталандыру арқылы қазақстандықтарды тәрбиелеу, Қазақстан аумағында тұратын қазақ және басқа да этностардың тарихи санасының үлгісінде ұлттық патриотизмді тәрбиелеу. Мұндай идеология Қазақстанның саяси тәуелсіздігін, қазақстандықтардың этносаяси және этномәдени ортақтығын нығайту, халықты адамгершілік, физикалық және экологиялық сауықтыру проблемаларын шешуге ықпал ететін болады.

Ол шовинизмге, сепаратизмге, ұлтшылдыққа, трайбализм мен ұлттық тұйықталудың көріністеріне белсенді қарсы. Мемлекеттік идеология қазақстандық қоғам өмірінің барлық салаларында сауықтырушы рухани күш ретінде көрінуі маңызды. Сондай-ақ, Қазақстанның жаңа идеологиясының өзегі қазақ этносының рухани және тарихи мұрасы екенін атап өткен жөн. Ол Қазақстанның барлық полиэтникалық халқының гуманистік, адамгершілік әлеуетін пайдалану арқылы байытылады. Біз бүгін Отанымызға - егеменді Қазақстанға деген сүйіспеншіліктің негізгі қағидаттарын қаншалықты негізге алсақ, ертең ұрпақтың болашағы біздің армандарымыз бен үміттерімізді жүзеге асырады. Ең жоғары патриотизм өз Отанына шексіз игілік тілеуге негізделген.

Mezgil.kz