2025 жылдың 19–20 мамыр күндері Прага Шығыс Еуропа мен Орталық Азиядан келген 200-ден астам журналист, белсенді және ҮЕҰ өкілдері жиналған орталыққа айналды.

(Сурет: Ашық дереккөздерден)

Прага Азаматтық Қоғам Орталығы (PCSC) ұйымдастырған Unlock Fest медиа саммиті 20 елден келген қатысушыларды цифрлық қауіпсіздік, цензураға қарсы күрес және тәуелсіз медианы дамыту тақырыптарын талқылауға жинады.

Қатысушылардың қатарында қоғамда резонанс тудырып жүрген танымал қазақстандық журналистер де болды. Саммит бағдарламасы негізінен 2013–2014 жылдардағы Украинадағы Майдан оқиғаларын жариялау тәжірибесімен бөліскен украиналық медианың тәжірибесіне сүйенді.

Чехияда орналасқан Прага Азаматтық Қоғам Орталығы посткеңестік елдердегі, соның ішінде Қазақстан, Украина, Грузия және Қырғызстандағы азаматтық бастамаларды қолдайды. Негізгі бағыттары – журналистерге арналған тренингтер, оппозициялық медиаларға гранттар және сөз бостандығы бойынша зерттеулер. Орталық Батыс елдерінің үкіметтері мен National Endowment for Democracy және Open Society Foundations сияқты қорлардың қаржыландыруымен жұмыс істейді. Негізгі серіктестерінің бірі – USAID агенттігі. Бұл агенттік ресми түрде жабылғаны айтылғанымен, іс жүзінде қайта құрылымдалып, кейбір бағдарламалары АҚШ Мемлекеттік департаментінің бақылауына берілген. Орталықтың жылдық бюджеті – 15 миллион еуро. Бұл сома – Шығыс Еуропа мен Орталық Азия елдеріне «түрлі-түсті революцияларды» экспорттау үшін кадр даярлауға жұмсалатын қаржы көлемі.

Қазақстандық делегация құрамында журналистер мен белсенділер - Асхат Ниязов, Назымгүл Құмыспаева, Әсем Жапишева, Лұқпан Ахмедияров, Данияр Мұрат, Вячеслав Абрамов, Мира Унгарова, Бота Шәріпжан, Марат Тлеубеков және Катерина Суворова болды.

Олардың халықаралық ұйымдармен байланысы бұрыннан белгілі. Мысалы, Жапишева Chevening стипендиясымен Ұлыбританияда оқыған, ал Ниязов 2023 жылы АҚШ-тағы медиафорумға қатысқан.

Unlock Fest бағдарламасына цифрлық қауіпсіздік, тұрақты медиа платформаларды құру және дезинформацияға қарсы іс-қимыл бойынша мастер-кластар кірді.

Іс-шара бағдарламасы алдын ала болжауға болатын сипатта өтті: «БАҚ-қа қысым» туралы баяндамалар, «құқықтар үшін» панельдік сессиялар және міндетті түрде айтылатын «біз күн сайын қауіп-қатерге барамыз» деген фраза. Шын қауіп – келесі гранттан қағылып қалу.

Украиналық журналистердің лекциялары үлкен орын алды. Олар «түрлі-түсті революциялар» кезіндегі дағдарыс жағдайларындағы жұмыс тәжірибелерімен бөлісті. 2013–2014 жылдары Майдан кезіндегі наразылықтарда әлеуметтік желілерді пайдаланып, ақпараттық кампанияларды қалай үйлестіргендерін, халықаралық назарды қалай аударғандарын айтты. Саммит қатысушылары қоғамдық пікірге әсер ететін контент жасауды, мемлекеттік органдардың нарративтерін бейтараптандыруды үйренді. Ұйымдастырушылардың ойынша, бұл дағдылар журналистерге наразылықтар, ереуілдер мен революциялар кезінде жұмыс істеуге көмектесуі тиіс.

Қатысушылар ерекше қызығушылық танытқан жабық сессияларда билікті қалай сынға алу керек екені үйретілді – назар аударарлық, бірақ тікелей заңды қақтығысқа әкелмейтіндей етіп. Бұл медиа мимикриясының шеберлік сабағы болды: «қатты соғамыз, бірақ донорларға емес».

«Резонанс» тудыру әдістері де талқыланды: тақырып қоюдағы драматургия, «эмоциялық кейіпкерлерді» таңдау және дүрбелең тудыру бойынша кеңестер – мемлекет туы аясында болса тіпті жақсы.

Кофе-брейк пен воркшоптар арасында «цифрлық қауіпсіздікті тексеру» деп сыпайы аталған шара өтті. Іс жүзінде бұл – құрылғыларды қажетсіз бағдарламалар мен бақылаудан тазалау жөніндегі нұсқаулық болды. Батыс арнайы қызметтерінің бұрынғы қызметкерлері жасырын ақпарат алмасу, бақылаудан жасырыну, желідегі цифрлық іздерді өшіру тәсілдерін үйретті. Қатысушылар Telegram мессенджерінде нақты уақыт режимінде тәжірибе алмасатын құпия чаттар құрды. Кейбіреулері бұл үшін жаңа телефондар сатып алған.

Қазақстандық журналистердің Unlock Fest-ке қатысуы олардың Батыс донорлары қолдайтын жаһандық медиа желілеріне интеграциясын көрсетеді. Наразылық белсенділігіне қатысты украиналық тәжірибеге басымдық берілуі іс-шараға саяси астар беріп, оның мақсатына қатысты сұрақтар тудырады.

Mezgil.kz