Дәл қәзір жаһандық геосаясатта әлемдік жаппай қарулану жарысының басталып кеткенін біз осыған дейін жазған едік. Ресейдің Украинаға соғыс ашуы осы жаһандық милитаризация додасын бастап берді.

(Коллаж: Mezgil.kz)

Осындай аласапыран кезеңде әлемнің түрлі мемлекеттері өздерінің шама-шарқынша қаруланып, қорғанысын қамдауда. Жуырда Түркияның талдамалы зерттеулер орталығы халық арасында сауалнама жүргізіп, «Жаһандану дәуірінде Түркияға ядролық қару керек пе?»  деген сұрақты ашық талқаға шығарыпты.

ТҮРІКТЕР: БІЗГЕ ЯДРОЛЫҚ ҚАРУ КЕРЕК!

«Research Istanbul» сауалнамасына сәйкес, түріктердің 71%-ы Израильдің Иранға соққыларынан кейін «Түркия ядролық қару жасауы керек» деп санайды.

Зерттеу нәтижелері Түркия азаматтарының ұлттық қорғаныс мәселелеріне және Анкараның ықтимал қауіптерге қарсы тұру қабілетіне деген сенімсіздігінің артып келе жатқанын көрсетеді. Соңғы жылдары түрік үкіметінің қорғаныс өнеркәсібіне салған елеулі инвестицияларына қарамастан, халықтың Әуе қорғанысы жүйелеріне деген сенім деңгейі төмен болып отыр. Сауалнамаға қатысқандардың жартысына жуығы шабуыл болған жағдайда түрік әуе қорғанысы жүйесінің тиімділігіне күмәнданады.

Сонымен қатар, респонденттердің 72%-ы НАТО Түркияға шабуыл жасалған жағдайда оны тиімді қорғай алады деп сенбейді.

ТҮРКИЯНЫҢ ЯДРОЛЫҚ ҚАРУҒА ИЕ БОЛУЫ МҮМКІН БЕ?

Түркияның ядролық қаруға ие болуы теориялық тұрғыдан мүмкін, бірақ саяси, құқықтық және әскери шектеулерге байланысты бұл қазіргі жағдайда өте қиын. Төменде негізгі факторларды талдап өтейік:

1.Технологиялық және ғылыми әлеуеті:

Өндірістік база: Түркия соңғы жылдары қорғаныс өнеркәсібін қарқынды дамытып, дрондар, зымырандар, авиация саласында үлкен жетістіктерге жетті. Ядролық қару жасау үшін қажетті зымыран-тасығыш жүйелері (баллистикалық және қанатты зымырандар) бойынша белгілі бір деңгейде тәжірибесі бар.

Ядролық энергетика: Түркия АЭС-тер салуда (мысалы, Аккую АЭС-і, Ресейдің «Росатомымен»). Ядролық технологияға қол жеткізу – теориялық тұрғыдан плутоний немесе жоғары байытылған уран өндіруге мүмкіндік беретін база.

Ғылыми әлеует: Ядролық физика мен инженерия саласында мамандар дайындап жатыр, бірақ Иран, Үндістан немесе Пәкістан деңгейінде дамыған ядролық зерттеу инфрақұрылымы жоқ.

2.Саяси-құқықтық шектеулер:

Ядролық қаруды таратпау туралы шарт (ЯҚТШ): Түркия – 1980 жылдан бері ЯҚТШ-ке қол қойған ел. Бұл шарт бойынша ядролық қару жасауға немесе иемденуге қатаң тыйым салынады.

NATO мүшесі: Түркия НАТО-ның ядролық стратегиясына тәуелді. Оның өзінде АҚШ-тың B61 тактикалық ядролық бомбалары Түркияның Инджирлик әскери базасында сақталады. Бұл Түркияға ядролық қорғаныс кепілдігін береді, сондықтан өз ядролық бағдарламасын бастау саяси тұрғыдан қажет емес деп саналады.

Санкция қаупі: Егер Түркия ядролық қару бағдарламасын бастаған жағдайда, оған қарсы Иранға қолданылғандай ауыр халықаралық санкциялар салынады.

3.Геосаяси факторлар:

Ердоғанның мәлімдемелері: 2019 жылы Режеп Тайып Ердоған: «Кейбір елдерде ядролық қару бар, ал бізге неге тыйым салынады?» – деп айтқан. Бұл Анкараның ядролық қару иелену идеясын принципті түрде жоққа шығармайтынын көрсетті.

Аймақтық бәсеке: Израильдің жасырын ядролық арсеналы, Иранның ядролық бағдарламасы, Үндістан мен Пәкістанның ядролық қаруы Түркияға психологиялық қысым түсіреді.

Ресей және АҚШ факторы: Түркия ядролық қару бағдарламасын бастаса, Ресей мен АҚШ бұған қатаң қарсы болады, өйткені бұл Таяу Шығыстағы әскери тепе-теңдікті бұзады.

4.Қорытынды болжам:

Қысқа мерзімде (2025–2035): Түркия ядролық қару жасамайды – НАТО-ның қорғауындағы елге бұл стратегиялық тұрғыдан тиімсіз.

Орта және ұзақ мерзімде (2035–2050): Егер НАТО әлсіреп, АҚШ-тың аймақтағы ықпалы азайса немесе Иран, Сауд Арабиясы, Египет ядролық қару иеленсе, Түркия да өз бағдарламасын жасырын түрде бастауға тырысуы мүмкін.

Mezgil.kz