Коммунизм саяси және экономикалық теория ретінде ХІІІ ғасырда, Шыңғыс хан тұсында, Моңғол империясында болған жоқ. Алайда, сол кездегі моңғол қоғамы коммунистік идеологияның элементтерін еске түсіретін белгілі бір сипаттарды көрсетті.

Моңғол империясы өзінің күшті орталық билігімен, әскери ұйымымен және әлеуметтік жағдайына қарамастан қоғамның барлық мүшелеріне қолданылатын жалпы заңымен танымал болды. Бұл сол кездегі Еуропа мен Азияның феодалдық қоғамдарында сирек кездесетін әлеуметтік және экономикалық теңдік деңгейін тудырды.

Сонымен қатар, Моңғол империясында жер мен ресурстарға ұжымдық меншік жүйесі болды, онда жер мемлекет меншігінде болды және жеке отбасылар арасында пайдалану үшін бөлінді. Бұл коммунистік теорияның өзегі болып табылатын меншікке қауымдық меншік ұғымына ұқсас.

Шыңғыс хан мен оның ұрпақтары коммунистік көшбасшылар болмаса да, олар белгілі бір мағынада коммунистік идеологияның кейбір элементтерін болжайтын қоғам құрды. Алайда, Шыңғыс хан коммунистік идеяларды насихаттауда Карл Маркстен озып кетті деп айтуға болмайды. Маркс өзінің теорияларын XIX ғасырда, Моңғол империясы өмір сүруін тоқтатқаннан бірнеше ғасыр өткен соң дамытты.

Қорытындылай келе, моңғол империясы коммунистік идеологияның элементтерін еске түсіретін белгілі бір сипаттамаларға ие болғанымен, Шыңғыс хан коммунистік идеяларды насихаттауда Карл Маркстен озып кетті деп айтуға болмайды. Моңғол қоғамы өз уақытына ғана тән болды және оны кейінгі саяси және экономикалық теориялармен салыстырғанда емес, тарихи контексте қарастыру керек.

Керімсал Жұбатқанов

Mezgil.kz