Жаһандық саяси кеңестік Ресей президенті Путинді «қылмыскер» деп тану жолында белсенді әрекеттер жүргізуде. Біз сол төңірегінде ой қозғамақпыз.

Украиналық құқық қорғау ұйымдары Киевті ресми түрде Рим статутын ратификациялауға шақырады. Бұл халықаралық құжат 2014 жылдан басталатын Ресейдің Украинадағы агрессиясына байланысты бірнеше істі қарайтын Халықаралық қылмыстық сотта (ХҚС) істерді қарауға (судьялар мен прокурорларды тағайындауға) қатысуға мүмкіндік береді. ХҚС Владимир Путинді қамауға алуға ордер де берді.

Қазір Украина да, Ресей Федерациясы да Рим статутына қатысушы мемлекеттер болып табылмайды. Бұл туралы Украина Президентінің Кеңсесі басшысының орынбасары Андрей Смирнов та, Халықаралық қылмыстық соттың прокуроры Кәрім Ахмад Хан да айтқан. Бұл ретте Хан жағдайды мұқият бақылап отырғанын және Мәскеудің агрессиясы басталғаннан кейін, әскери қылмыс жасағандарды жазалау үшін ХҚС-тан өзінің юрисдикциясын Украинаға таратуды өтінген Жоғарғы Рада шешімінің негізінде оның осындай құқығы бар екенін жазды.

Ресейдің Украинадағы кең ауқымды соғысы басталғаннан кейін бірнеше ай өткен соң, 2022 жылдың сәуірінде ХҚС прокуроры: «Соттың юрисдикциясына жататын қылмыстар жасалып жатыр деп ойлауға орынды негіз бар», - деп мәлімдеді.

КӘРІМ АХМАД ХАН КІМ?

Өткен жылдың басында Кәрім Ахмад Хан президент Владимир Путин мен Ресейдің бала құқықтары жөніндегі уәкілі Мария Львова-Белованы украиндық балаларды Ресейге заңсыз алып кеткені үшін қамауға алуға ордер берген болатын. Бұл қылмыс Рим статутының екі ережесін бұзады - жүйелі түрде депортациялауға, кепілдікке беруге және тұтқынға алуға тыйым салу.

Бұған жауап ретінде Мәскеуде Ханға қарсы көрінеу кінәсіз адамдарды қылмыстық жауапкершілікке тартқаны үшін қылмыстық іс қозғалды. Бұл ретте ХҚС прокуроры - соғыс қылмыстары саласындағы сарапшы, ол бұрынғы Югославия бойынша Халықаралық трибуналдың жұмысына қатысқан. Оны құру үшін 1993 жылы БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінде Ресей де дауыс берген. Хан соғыс кезінде жасалатын қылмыстарды тексерумен жақсы таныс: Югославиядан басқа Руандада жасалған геноцидті тексеруге қатысқан.

УКРАИНА РИМ СТАТУСЫНА ҚОСЫЛА МА?

Украина Президенті Кеңсесі Рим статусын ратификациялау ұрыс қимылдары аяқталғаннан кейін өтетінін мәлімдеді.

Халықаралық қылмыстық сот жұмысының негізін қалаған Рим статутын әлемнің 124 елі ратификациялаған. Ол адамгершілікке, соғыс қылмыстарына, геноцидке, агрессияға қарсы қылмыстарға кінәлілерді тауып, жазалауға мүмкіндік береді. Украина құжатқа 2000 жылдың қаңтарында қол қойды, бірақ ратификацияламады. Ресей Қырымды аннексиялап, Донбасстағы қақтығысты бастағаннан кейін Рим статутына қол қоюды ратификацияламай, кері қайтарып алды.

Украина президентінің атына өткен жылдың наурыз айында жазылған халықаралық құжатты мақұлдауды туралы петиция жеткілікті қол жинай алмады. Дегенмен, жақындарынан айырылған, босқын немесе Ресейдің агрессиясы салдарынан ішкі қоныс аударған Украина тұрғындары әскери қылмыскерлер жазаланады деп күтеді.

Бірнеше жылдан бері Украина билігін статутты ратификациялауға шақырған ұйымдардың бірі «Украина құқықтық консультативтік тобы» болып табылады. Бұл ұйымның басшысы Надежда Волкованың айтуынша, Украина осы уақытқа дейін негізінен ел аумағында әскери қылмыс жасаған жоғары лауазымды офицерлерді статуттың мақұлдауынсыз да жазалауы мүмкін. Дегенмен, ХҚС жұмысына қатысу Украинаға артық өкілеттік береді және Киев ХҚС-тың юрисдикциясын ел аумағына таратуды сұраған, бірақ соттың негізін қалаушы құжатты - Рим статутын ратификацияламаған қазіргі режимді алмастыра алмайды.

«Біз көптен бері Украинаның Рим статутын ратификациялауын қолдау мақсатында түрлі науқандар жүргізіп келеміз. 2022 жылы толыққанды тергеу басталды және бұл мемлекет әлі күнге дейін Рим статутын ратификациялаған жоқ деген сөз емес. Украина Дарфур сияқты жағдайға тап болды. Украинада саяси ерік жоқ, шешімді президент қабылдауы тиіс. Бұл ретте Петр Порошенко президент болған кезден бастап, 2016 жылдан бастап Рим статутын ратификациялау туралы заң жобаларының пакеті бар сияқты. Бірақ неге екені белгісіз, келесі қадам жасалмады және оның себебін түсіндіру өте қиын», - дейді Надежда Волкова.

БҰЛ ҚҰЖАТТЫ РАТИФИКАЦИЯЛАУ УКРАИНАҒА НЕ БЕРЕДІ?

«Мемлекет, біз атағандай, Рим статутының бір бөлігі болғанда, қылмыскерлерді ұстау, іздеу саласындағы ынтымақтастық басталады. Яғни, әскери қылмыскер Рим статутына қатысушы мемлекеттің аумағында болған кезде, мемлекет күдіктіні ұстауға және оны ХҚС-қа беруге міндетті.

Өткен жылы БРИКС-тің Оңтүстік Африкадағы саммиті болды. Сот Оңтүстік Африканы Ресей Федерациясының президентін тұтқындауға міндеттесе де, егер ол осы елге ұшып келсе, ОАР мұны жасамайтындай көрінді. Содан кейін Путин саммитке бармауы үшін бәрі жасалды. Оңтүстік Африканың аргументі былай болды: Рим статутын ратификацияламаған ел үшін неге өз міндеттемелерімізді орындауымыз керек? Бұған не айтуға болады? Бұл ресейлік әскери қылмыскерлерді тұтқындауға және оларды ХҚС-қа беруге мүдделі емес барлық елдер пайдалана алатын әлсіз жер. Және ондай елдер өте көп. Украина Рим статутын ратификацияламай әлсіз тұсты күшейтеді», - дейді Надежда Волкова.

Mezgil.kz