«Біз бүкіл ел бойынша аудан әкімдерін сайлауға көшеміз. Нәтижесінде биліктің барлық институттары жаңаша жұмыс істейтін болады. Біздің саяси процестерді демократияландыру, азаматтардың мемлекеттік басқаруға қатысуын одан әрі арттыру бағытындағы қозғалысымыз жалғасатын болады», - деп мәлімдеді Тоқаев. 

Елімізде орын алып отырған ауыл әкімдерін тікелей сайлау үдерісінің өзі үдемелі сипатқа ие. Осыған қатысты жастардың ой-пікірін білген едік.

Қайроллақызы Гүлжазира, Қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі:

Кез келген ауылдық округтің тұрғыны өз аймағын дамытуға қызығушылық танытады. Маңызды жайт сол тұрғынның өзі тұрып жатқан ауылдың қажеттіліктері туралы көбірек білуі қажет.

Сондай-ақ, саяси реформалар пакеті аясында сайлау процесіне өзгерістер енгізіліп жатқанын атап өткім келеді.Ауыл әкімдерінің тікелей сайлауын өткізу жергілікті өзін-өзі басқаруды дамытуға қызмет етеді, сондай-ақ күшті өңірлерді дамыту мақсатында жергілікті билікке көбірек тәуелсіздік беріледі. Тікелей сайлау дегеніміз, егер бұрын ауылдық округтердің әкімдері мәслихат депутаттары болып сайланса, қазіргі сайлауда ауылдық округтердің тұрғындары өздері сайлайды, сол арқылы азаматтарға өздерінің конституциялық құқықтарын іске асыруға мүмкіндік беріледі. Бұдан басқа, сайлауда саяси партиялардың өкілдері өз кандидатураларын ұсынуы мүмкін, сондай-ақ өзін-өзі ұсынатындар да болуы мүмкін.

Бюллетеньдерде «бәріне қарсы» деген баған пайда болды. Бұл азаматтардың таңдау еркіндігіне ие болуына бағытталған. Маңызды тұстардың бірі - жергілікті қоғамдастықтың өкілеттігі күшейтіледі. Мәслихаттардан басқа кеңестер құрылады, олар бюджетті бекітуге қатыса алады, егер ауыл әкімі өз жұмысын атқара алмаса, сенімсіздік ұсынуы мүмкін, осылайша әкім өз өкілеттігін тоқтата алады.

Егер біз бұған дейін негізгі саяси процестер орталықтарда, Астанада, облыстық маңызы бар қалаларда өтіп жатыр деп айтқан болсақ, қазір саяси процестерге тарту және саяси процестерді дамыту бойынша өңірлік деңгейге баса назар аударылғанын көріп отырмыз. Мысалы, ҚР ҰЭМ 2021 жылдан 2030 жылға дейінгі кезеңде әзірлеген Жергілікті өзін-өзі басқаруды дамыту жөніндегі тұжырымдаманы атап өтуге болады. Ауылдық округтердің әкімдері 2024 жылға дейін сайланады. Қазіргі өкілеттік мерзімі аяқталысымен әкімдер тікелей сайлау арқылы сайланады. Ал 2024 жылдан бастап аудандық маңызы бар әкімдер сайлауы басталады.

Алдағы уақытта ірі қалалардың әкімдері де тікелей дауыс беру арқылы сайланады деп күтуге болады. Сәйкесінше, демократиялық үдерістер барлық жерде енгізілетін болады.

Ахтанова Инеш Мейрамбаевна. Орталықтандырылған кітапхана жүйесінің кітапхана қызметкері. Кітапханашы:

ҚР ОСК мәліметінше, бүгінде Қазақстанда 2 346 әкім бар. Жаңа нормалар енгізілгеннен кейін олардың барлығы қолданыстағы өкілеттік мерзімі аяқталғаннан кейін тікелей дауыс беру арқылы сайланады. Жыл соңына дейін аталған санаттағы 775-ке жуық әкімді сайлау жоспарланған.

Естеріңізге сала кетейік, өткен жылдың 25 мамырында Мемлекет басшысы "Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы" Қазақстан Республикасының Конституциялық заңына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы "Қазақстан Республикасының Конституциялық заңына қол қойған болатын.

Заңмен аудандық маңызы бар қалалардың, ауылдардың, кенттердің, ауылдық округтердің әкімдерін тікелей сайлау енгізіледі.

Сондай-ақ, Мәжіліске сайлау кезінде саяси партиялардың өту шегі төмендетілді. Заңға сәйкес, кандидатты саяси партиялардың ұсынуы, өзін-өзі ұсыну, сондай-ақ жоғары тұрған әкімдердің ұсынуы көзделген.

Ауыл әкімі мемлекеттік қызмет туралы заң талаптарына сай келетін 25 жастан кіші емес ҚР азаматы бола алады.

Айта кетейік, бір адам екі реттен артық емес ауыл әкімі бола алады. Бірінші және көптен күткен: аудан және қала әкімдерін сайлаудан не күтуге болады?

5 қарашада Қазақстандағы 42 аудан мен облыстық маңызы бар үш қала әкімдерінің алғашқы сайлауы өтті. Бұрын әкімдерді тек ауыл тұрғындары ғана сайлай алатын. Қалалар мен аудандар басшыларының көптен күткен сайлауынан қандай кандидаттар сайланады.

Биыл сайлау пилоттық режимде өтеді. Осылайша, белгілі бір аудандар мен қалалардың тұрғындары ғана басшыларды өз бетінше таңдай алады. Әкім төрт жылға сайланады.

Аршын Дидара, қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі, ақын:

Билеуші партия жақсы әрі кейінге қалдырылған филиалдық желіге ие, өткен кампаниялардың тәжірибесіне және өңiрлiк бағдарламалардың бар екендігіне сүйенеді, бұл оның кандидаттарына жақсы артықшылық бередi. Ерлан Қошановтың басшылығымен Amanat өңірлік жұмысты жандандырып, орталық аппараттың, парламенттік фракцияның және жергілікті филиалдардың өзара іс-қимылын қамтамасыз еткені белгілі. Amanat кандидаттары көптеген өңірлерде жеңіске жете алады. Басқа партиялар өз кандидаттарын нақты және қарапайым түрде өздерінің қатысуын белгілеу үшін ұсынды.

Азаматтық белсенділердің пікірінше, таяу арада бізді жақында сайланған ауыл әкімдерінің бүлігі күтіп тұра ма - олар олардың өкілеттігі де, ресурстары да жоқ екенін байқайлады. Сонымен қатар, мемлекет жергілікті өзін-өзі басқарудың жаңа тұжырымдамасын әзірліп іске қосылды. Бірақ мәселе ол басты проблеманы - бюджет ресурстарын бөлуді орталықсыздандыруды шеше ме деген сұрақта тұр дегенді алға тартады.

Әкімдердің сайлануы туралы қалағаныңызша айтуға болады, бірақ олар бюджеттік реформасыз мағынасыз. Алайда, орталық оған дайын емес - биліктен айырылу қаупі тым жоғары. Бірақ таң қаларлығы, тіпті сайланбайтын әкімдер де бюджеттік трансферттерді Астана бақылауынан тыс қалдырады. Мұндай жағдайда, өңірлік бюджеттерге бақылауды жергілікті өзін-өзі басқару жүйесіне беру керек шығар? Түптеп келгенде, бұл жолмен көптеген дамыған елдер жүріп өтті және мемлекеттің ыдырауы болған жоқ. Керісінше, керісінше. Әңгіме, шын мәнісінде, өз халқына деген сенім туралы, тіпті оның өз елі үшін жауапкершілігі туралы болып отыр ғой. Сенім мен жауапкершілік - жергілікті өзін-өзі басқарудың мәні.

Президенттің тапсырмасы бойынша ұлттық экономика министрлігі жергілікті өзін-өзі басқару тұжырымдамасын әзірледі, ол, бір қарағанда, лайықты көрінеді және сол себепті келісудің барлық сатысынан өтті. 2024 жылы бізді аудан әкімдерінің тікелей сайлауы күтіп тұр, коммуналдық меншік нысандарына түгендеу жүргізіледі, жергілікті бюджеттерде қалатын салықтар саны артады, әкімшілік-аумақтық құрылымның жаңа стандарттары енгізіледі, петициялардың рөлі артады және т.б. Мұның бәрі бұрыннан пісіп-жетілген, маңызды және қажетті заттар. Алайда, олар орталық пен өңірлер арасындағы қарым-қатынастың мәнін қозғамайды. Және де ЖӨБ-нің түбегейлі басқа Тұжырымдамасы қажет деп санайтын қоғамдық сараптама тобының басты наразылығы осында. Және неге - бұл құжаттың мәнін асыра бағалау қиын екені түсінікті - ол елдің таяу онжылдықтағы дамуының іргелі негіздерін қозғайды.

Аспандиярова Гүлім, филолог: 

Ауыл және аудан әкімдерінің сайлауы байқалмай өтті. Қоғам процестің нәзіктігіне қарамастан, олардың мағынасы жоқ екенін ұжымдық саналы түрде түсінеді, себебі әкімдерде елдің жартысы, нақтырақ айтсақ, оның ең кедей және ең құқықсыз жартысы тұратын ауылдарда нақты өзгерістер жүргізуге не жеткілікті өкілеттіктер, не жеткілікті қаржы ресурстары жоқ. Сонымен қатар, өңірлердегі әлеуметтік-экономикалық жағдай күрделене түсуде: әлсіреген орталық енді өңірлерде бюджеттік трансферттердің тиімді бөлінуін бақылай алмайды.

Сондықтан негізгі мәселе мынаны шешуде: жергілікті өзін-өзі басқарудың жаңа идеологиясы ма, әлде қолданыстағы жүйенің кезең-кезеңмен реформалары ма? Белсенділер соңғы онжылдықта жүргізілген кезеңдік реформалар өздерінің тиімсіздігін көрсетті деп есептейді. Олар құжатты тез арада қабылдау үшін оның тым маңызды екенін және терең талдауды және кеңінен талқылауды талап ететінін талап етеді - ешқандай да, тіпті ең керемет реформаны ол үшін жүргізіліп жатқандар кірмейінше өткізуге болмайды.

Алайда, Қазақстанда 1995 жылы қабылданған, барлық әкімшілік-аумақтық бірліктерде жергілікті мемлекеттік билік органдарын көздеген Конституциядан бастап «тік мемлекет» моделі іске асырылуда. Жергілікті өзін-өзі басқару мұндай конституциялық нұсқада халық топтары жинақы тұратын аумақтарды қамтитын жергілікті қоғамдастықтарда танылады. Яғни, жергiлiктi өзiн-өзi басқару өкiлдiк - мәслихаттар және атқарушы - әкiмдер мен әкiмдiктер, мемлекеттiк жергiлiктi билiк органдары билiк ететiн аумақтардың iшiнде орналасқан.

Еуропадағы жергілікті өзін-өзі басқарудың тарихи қалыптасқан модельдерінің кез келгенінің, сондай-ақ ХХ ғасырда осындай модельді меңгерген АҚШ-тың да, тұтастай өзге мемлекеттердің де МӘМ-нің «мемлекеттегі мемлекет» болуының ортақ ерекшелігі бар. Яғни, жергілікті өзін-өзі басқару билігі - бұл, ең алдымен, Заңда белгіленген тәртіппен осы мемлекетте орталық және өңірлік билікпен өзара іс-қимыл жасайтын Билік. Және кез келген мемлекет сияқты жергілікті өзін-өзі басқару билігінің оларға бөлінген аумағы, өз құзыреті, бюджеттік және өзі белгілеген биліктің барлық толықтығын жүзеге асыру үшін жеткілікті өзге де ресурстары және ең соңында, өкілді және атқарушы органдарды қалыптастырудың өз тетіктері бар.

Mezgil.kz